روش ها و مدل های تخصیص کاربرد زمین

دستیابی به الگوی بهینه زیست در شهرها از اهداف برنامه ریزی شهری است. در این راستا یکی از جنبه های اصلی ساخت شهرها مبتنی بر برنامه های شهری، برنامه ریزی کاربرد زمین شهری است. در برنامه ریزی کاربرد زمین شهری تمام جوانب اجتماعی، اقتصادی، محیطی زمین، مزایا و مضرات مورد بررسی قرار می گیرند که بر پایۀ دو اصل توسعه پایدار و ارتقاء کیفیت زندگی در پی دستیابی به اهدافی چون: توزیع متعادل کاربردها، جلوگیری از تداخل کاربردهای ناسازگار، تدوین معیارها و استانداردهای کاربرد زمین و جز آن است. از دهۀ 1960 میلادی، با توسعۀ روش های کمی در برنامه ریزی شهری و منطقه ای، مدل های کاربردی تخصیص کاربرد زمین، که هریک از رهیافت های نظری جداگانه ای منتج شده بودند کاربرد بسیاری در حرفۀ برنامه ریزی شهری یافتند تا برنامه ریزان شهری با آگاهی کامل از این مدل ها و کاربرد آن بتوانند استفاده بهینه از زمین را سامان بخشند. به علت گستردگی و پیچیدگی این مدل ها به ویژه در سال های اخیر، مطالعات و پژوهش های زیادی پیرامون مدل سازی کاربرد زمین، روشن نمودن پیشینه مدل ها و امکانات کاربردی آن ها با ارائۀ طیف گسترده ای از رهیافت ها که تغییرات گذشته کاربرد زمین را تحلیل و تشریح کرده و تغییرات ممکن آتی را شبیه سازی می نمایند، صورت گرفته است. در این راستا این نوشتار تلاش دارد، روش ها و مدل های مورد استفاده در تغییر و تخصیص کاربرد زمین شهری را ارائه نماید. بنابراین در جهت دستیابی به این هدف در ابتدا به صورت اجمالی به معرفی روش های متداول در زمینه تخصیص و تغییر کاربرد زمین شهری می پردازد و در ادامه سه گونه مدل که به عنوان ابزاری برای درک بهتر فرایند تخصیص و تغییر کاربرد زمین شهری به کار می روند را تا آنجا که این نوشتار فرصت می دهد، معرفی می نماید. این سه گونه عبارتند از: مدل های تخصیص کاربرد زمین، مدل های بهینه سازی الگوی پایدار کاربرد زمین مبتنی بر اهداف چندگانه و مدل های تخصیص کاربرد زمین در مناطق چند مرکزی. تخصیص کاربرد زمین فرایندی پویا و پیچیده است که سیستم های طبیعی و انسانی را به یکدیگر متصل می نماید و تأثیر مستقیم بر تمام فعالیت های انسانی دارد. مهم ترین مدل های این دسته مدل cellular automata، فنون بهینه سازی، مدل های شبیه سازی مبتنی بر قوانین و مدل های چندکنشگر هستند. این مدل ها بر اساس اصول اقتصادی و میانکنش فضایی عمل  می کنند. مدل های بهینه سازی الگوی پایدار کاربرد زمین مبتنی بر اهداف چندگانه، بر پایه سطح توسعه تراکم واحد همسایگی، قیود در نظر گرفته شده توسعه درون زا و همسازی کاربرد زمین را از طریق نیاز به تخصیص کاربرد زمین به شکل پیوسته و فشرده ترویج می دهد. این مدل تداخل اهداف توسعه فضاهای باز، توسعه درونی و همسازی کاربرد زمین واحدهای همسایگی و هزینه فاصله از نواحی شهری را کاهش می دهد. مدل های تخصیص کاربرد زمین در مناطق چند مرکزی بهنگام شده ساختار مدل لاوری و پوتمن است و به جای تخصیص اشتغال اولیه و ثانویه دسته بندی متفاوتی ارائه نموده است که بعنوان کاربرد ویژه دسته بندی های مدلسازی حمل و نقل تلقی می شوند. در این مدل تخصیص کاربرد زمین با دسترسی به حمل و نقل همگانی در آمیخته است و ترکیب مدل های تخصیص کاربرد زمین و مدل های برنامه ریزی حمل و نقل برای مناطق چند مرکزی صورت گرفته است.